عوامل
موثر در بهداشت رواني دانش آموزان حميد
صادقي خطيبايي
بهداشت
رواني دانش آموزان به عوامل مختلفي از جمله شرايط خانواده، محيط آموزشي، شرايط
فيزيكي مدرسه، ويژگي معلمان و كاركنان مدرسه و... بستگي دارد.
دانش
آموزان در رده‌هاي مختلف از لحاظ مسايل رواني گروه حساسي محسوب مي‌شوند و هر آنچه
در اين دوره تجربه مي‌كنند در شخصيت بزرگسالي و آينده آنان تاثيرگذار خواهد بود لذا
سلامت و بهداشت روان دانش آموزان موضوعي مهم و قابل توجه است. كودكان و نوجوانان
زمان بسياري را به عنوان دانش آموز در مدارس مي‌گذرانند و بسياري از عوامل موثر بر
بهداشت رواني آنان به مدرسه و شرايط آن باز مي‌گردد. در عين حال مسايل مربوط به
خانواده نيز قطعا در زمينه بهداشت رواني دانش آموزان موثر خواهد
بود.
بهداشت
روانى چيست؟
بهداشت
رواني با نبود بيماري رواني متفاوت و از آن فراتر است. آنچه كه سازمان بهداشت جهاني
بر آن تاكيد دارد تعريف سلامتي به عنوان حالتي از رفاه جسمي، رواني و اجتماعي و نه
فقط نبود بيماري و يا ناتواني است. بنابراين، بهداشت روان حالتي از رفاه است كه در
آن فرد توانايي‌هايش را باز مي‌شناسد و قادراست با استرس‌هاي عادي و معمول زندگي،
سازگاري داشته و از نظر شغلي مفيد و سازنده باشد. از منظري ديگر بهداشت رواني را
مي‌توان توانايي سازگاري با ديدگاه‌هاي خود، ديگران و رويارويي با مشكلات روزمره
زندگي، تعريف كرد.
بنابراين
انجام كليه اقداماتى كه از شيوع و بروز بيمارى‌هاى روانى جلوگيرى نمايد و سلامت كلي
افراد را تأمين كند مانند ايجاد فضاى نشاط‌انگيز و محيط فيزيكي، فردى و اجتماعى
آرام و مناسب مي‌تواند به ارتقاي بهداشت رواني دانش آموزان و ديگر افراد كمك
كند.
عوامل
موثر در بهداشت رواني دانش آموزان
1-
خانواده‌ي دانش آموزان
اولين
محيط پرورش دهنده كودك كانون خانواده است و مسلما رشد سالم و بهداشت رواني دانش
آموزان به مقدار زيادي به سلامت خانواده و شرايط تربيتي بستگي دارد. والديني كه
كودك خود را دوست داشته و به او احترام بگذارند فرزندي با اعتماد به نفس خواهند
داشت. خانه بايد مكاني باشد كه كودك در آن احساس امنيت كرده و بتواند علايق،
استعداد و عواطف خود را بدون واهمه و ترس ابراز نموده و از افراد ديگر خانواده در
حل مشكلات خود كمك بگيرد. والدين بي‌ثبات و بي‌تفاوت و غيرمسئول بيش از هركس ديگري
بهداشت رواني كودك خود را به خطر مي‌اندازند و الگوي رفتاري نامناسبي براي فرزندان
خود هستند. شيوه تربيتي والدين، انتظارات والدين از دانش آموزان، نوع شخصيت و سلامت
روان والدين، توجه مناسب به نيازهاي كودك و شرايط اقتصادي و اجتماعي خانواده از
عواملي است كه در سلامت روان دانش آموزان تاثيرگذار است.
2-معلمان
و مربيان
معلم
به عنوان يك الگو تاثير زيادي بر رفتار دانش‌آموزان دارد. در واقع مسئوليت معلمان
فقط در پرورش ذهن و آشنا ساختن شاگردان به مسائل اجتماعي و اخلاقي خلاصه نمي‌شود،
بلكه آنان مسئول تغيير و اصلاح رفتارهاي ناسازگار، تأمين بلوغ عاطفي و سلامت رواني
دانش‌آموزان هستند. تلاش معلم نبايد تنها در جهت كسب بهترين نتيجه آموزشي و نمرات
عالي باشد بلكه معلم بايد بكوشد به هر فرد به اندازه توانايي او مسئوليت دهد و تا
حد امكان به پرورش فكري، رواني و جسماني كودك بپردازد. دانش آموزان در مدرسه فرصت
تجربه كردن دوست داشتن و دوست داشته شدن را پيدا مي‌كنند و مربيان با محبت و توجه
ميتوانند آنان را در مسيري قرار دهند كه چگونگي برقراري روابط درست عاطفي، سازگاري
با ديگران، مسئوليت
پذيري و...
را ياد بگيرند. به بيان ديگر معلم با پذيرش كودك و احترام به او و ارج نهادن به
توانايي‌هايش مي‌تواند به سلامت روان او كمك كند و به عنوان فردي قابل اعتماد از
طرف دانش آموزان مورد پذيرش قرار بگيرد. برخي از ويژگي‌هاي معلماني كه ميتوانند
بهداشت رواني دانش آموزان را ارتقا دهند عبارت است از:
- سالم
بودن از لحاظ رواني
- پذيرش،
دوست داشتن و احترام به دانش آموزان
- آگاهي
از مسايل مرتبط با با رشد جسمي و رواني كودكان و و علايم اختلالات
رواني
- آگاهي
از رابطه بهداشت رواني و برنامه‌هاي آموزشي و تربيتي
- توانايي
در حمايت دانش آموزان در مشكلات و مسايل عاطفي و خانوادگي
3- محيط
آموزشي
محيط
آموزشي، در سطوح مختلف ( كودكستان، دبستان، دبيرستان و دانشگاه) از عواملي است كه
تاثير اساسي در بهداشت رواني افراد دارد. سلامت رواني دانش آموزان با پيشرفت تحصيلي
آنان در ارتباط است و ايجاد شرايطي در محيط آموزشي كه بهداشت رواني دانش آموزان را
مدنظر قرار دهد براي رسيدن به اهداف آموزشي، تربيتي و داشتن جامعه‌اي سالم بايد
مورد توجه قرار بگيرد. نياز به موفقيت و احساس ارزشمند بودن نياز مهمي است كه برخي
كودكان از طريق پيشرفت تحصيلي، ورزشي و اجتماعي و برخي با پرخاشگري اين نياز خود آن
را ارضا مي‌كنند. اگر وظايف او خارج از حدود استعداد و علاقه‌اش باشد، دچار احساس
ناكامي خواهد شد و اين ناكامي مي‌تواند با پرخاشگري يا افسردگي خود را نشان
دهد. كودكان در محيط آموزشگاهها ياد مي‌گيرند كه چگونه رفتار اجتماعي داشته
باشند و نقش خود را در اجتماع ايفا كنند. مدرسه يا محيط آموزشي مي‌تواند به فرد در
پذيرش مسئوليت، تصميم گيري و حل مسائل زندگي بسيار كمك كند.
4- محيط
فيزيكي مدرسه
شايد
اثر شرايط محيط فيزيكي بر سلامت روان در ابتداي امر چندان مهم به نظر نرسد اما محيط
فيزيكي تاثير زيادي بر ارتقاي بهداشت رواني افراد دارد. از آنجا كه قسمت عمده ساعات
روزانه دانش آموزان در محيط مدرسه مي‌گذرد، فضاي ساختمان مدرسه، رنگ‌ها، ميزان نور،
دماي محيط، بهداشت محيط و ايمني آن بر رفتار و سلامت جسم و روان دانش آموزان موثر
است. همچنين وجود امكانات مناسب مانند فضاهاي ورزشي و آموزشي قابل قبول بايد در جهت
ارتقاء بهداشت رواني دانش آموزان مورد توجه قراربگيرد.
5- مسئولين
مدرسه
براي
تامين بهداشت رواني دانش آموزان، لازم است به بهداشت رواني مسئولين و كاركنان مدارس
نيز اهميت داده شود. آنان نه تنها بر روي دانش آموزان از لحاظ الگويي تاثيرگذارند
همچنين نوع ارتباطي كه با دانش آموزان برقرار مي‌كنند مي‌تواند براي بهداشت رواني
دانش آموزان مفيد يا مضر باشد. هر يك از دانش آموزان در محيط خانوادگي خاص خود
تربيت شده‌اند و در محيط آموزشي مربيان با درك اين مسئله بايد به افراد كمك كنند تا
با محيط جديد خود سازگارشوند. كودكي كه به مدرسه مي‌رود به دنبال احساس تعلق، مشابه
آنچه در خانه تجربه كرده است، مي‌گردد و در صورتي كه در آن خانواده به اين احساس
دست نيافته باشد، در پي جبران آن در مدرسه است.
در
اين ميان نقش مشاوران مدرسه نيز بسيار با اهميت است. مشاور فعال و با دانش كافي
مهمترين شخص در تامين بهداشت رواني مدرسه به شمار مي‌رود. مشاور مي‌تواند با
شناسايي دانش آموزان مشكل دار و كمك به آنان، كمك به معلمان در استفاده از رفتارهاي
ارتباطي بهينه، و به طور كلي شناسايي عوامل مخل بهداشت رواني در مدارس به ارتقاي
بهداشت رواني دانش آموزان كمك كند.
6- ورزش
امروزه
نقش ورزش در سلامت رواني بر كسي پوشيده نيست و اين در مورد سلامت روان دانش آموزان
نيز صدق مي‌كند. عدم تحرك باعث ناهنجاري‌هاي متعدد جسمي و رواني در سنين مختلف
مي‌شود. ورزش در سلامت و آمادگي جسماني، تعادل و ثبات هيجاني، جلب توجه، رقابت، رشد
اعتماد به نفس، تصوير مثبت بدني و اجتماعي و تامين نيازهاي دوستي، احساس امنيت و
تقويت گروهي، تاثير فراواني دارد. همچنين اضطراب افراد با ورزش به ميزان زيادي كاهش
مي‌يابد. ورزش همچنين موجب تقويت اعتماد به نفس در فرد شده، او را متعادل، متفكر و
سازگار با محيط مي‌كند. بنابراين فعاليت‌هاي ورزشي دانش آموزان نه تنها به سلامت
جسماني آنان كمك كرده بلكه با ارضاي بسياري از نيازهاي رواني دانش آموزان مانند
نياز به موفقيت و اجتماعي بودن به ارتقاي بهداشت رواني دانش آموزان كمك
كند.
توصيه‌هايي
در جهت ارتقاي بهداشت رواني دانش آموزان
والدين
بايد:
- به
مشكلات رواني و رفتاري كودكان توجه كرده و به روش صحيح و با حوصله به رفع آن كمك
كنند.
- از
فعاليت‌ها و آموزه‌هاي جديد فرزندانشان استقبال كرده و لذت ببرند.
- به
ارتقاي سلامت روان خود توجه كنند و جنبه‌هاي روحي و معنوي شخصيت خود را تقويت
كنند.
- براي
فرزندان خود و ديگر افراد احترام قايل شوند.
- صادق
بوده و اعتماد فرزندان كودك و نوجوان خود را جلب كنند.
- احساسات
فرزندان خود را شناخته و به آن اهميت دهند.
- محيط
خانه را پر نشاط و سالم نگه دارند.
- در
خانه فرصت بروز و كنترل احساسات فرزندان را ايجاد نمايند.
- به
تغذيه سالم فرزندان خود توجه كنند.
